Αυτό θα το διαβάσετε;
του Γιάννη Βαρουφάκη
Το Μνημόνιο, που κάποιοι δεν διάβασαν πριν υπερψηφίσουν, βασιζόταν στην λογική ότι χωρίς τα δάνεια των €110 δις που προέβλεπε...
το ελληνικό κράτος θα εξαναγκαζόταν σε στάση πληρωμών η οποία θα μας έθετε για τουλάχιστον 10 χρόνια εκτός αγορών
δεν θα υπήρχαν αρκετοί πόροι για να πληρωθούν μισθοί και συντάξεις
δεν θα δινόταν χρόνος στην ελληνική οικονομία να ανακάμψει και να παραγάγει τα πρωτογενή πλεονάσματα που θα μας επέτρεπαν να κάνουμε βήματα πίσω από το χείλος της χρεοκοπίας.
Τότε κάποιοι είχαμε πει ότι αυτό το τρίπτυχο αποτελούσε επικίνδυνη φαντασίωση. Καθώς οι όροι για να πάρουμε το δάνειο εγγυόντουσαν την υφεσιακή δίνη στην οποία θα εισερχόταν η χώρα, τα πλεονάσματα του (3) δεν θα παράγονταν, το σημείο (1) δεν θα το αποφεύγαμε έτσι κι αλλιώς, και, για αυτό τον λόγο, θα επιστρέφαμε θέλοντας και μη στο (2), στην σημερινή κατάσταση που το κράτος, αφού χρεώθηκε με την μερίδα του λέοντος του δανείου-μαμμούθ των €110 δις και πάλι αδυνατεί να καλύπτει τα έσοδά του.
Από αυτές εδώ τις σελίδες, τον Απρίλη του 2010, σε άρθρο με τίτλο «Το πρώτο τάνγκο στην ευρωζώνη» είχα γράψει τα εξής:
«[Ο] φόβος μου είναι ότι οδεύουμε στον δρόμο που χάραξε η Αργεντινή του 2002. Κάθε μέρα που περνά τα δάνεια που παίρνουμε… μου θυμίζουν τα δάνεια του ΔΝΤ προς την Αργεντινή της περιόδου 1998-2002: Δάνεια που μας κρατούν εντός του ευρώ προσωρινά αλλά τα οποία κάποια στιγμή δεν θα μπορέσουμε να αποπληρώσουμε. Και τότε; Το 2002 η χώρα του τάνγκο (ας με συγχωρήσουν οι φίλοι Ουρουγουανοί που το διεκδικούν) προέβη και σε στάση πληρωμών αλλά και σε απώλεια ενός (ουσιαστικά) κοινού νομίσματος δολαρίου-πέσος με τέσσερα χρόνια και 50 δις δολάρια μεγαλύτερη καθυστέρηση από όσο έπρεπε. Το 2012 τι επιφυλάσσει σε εμάς; Νομίζω ότι μας επιφυλάσσει ένα εκ των ακόλουθων δύο σεναρίων:
(1) Στάση πληρωμών που όμως θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος λόγω ενός απίστευτα αναποτελεσματικού δανεισμού δεκάδων δις ευρώ του οποίου η μόνη λογική εν τέλει είναι η καθυστέρηση της στάσης πληρωμών ώστε να διασωθούν οι Γερμανικές τράπεζες που θα χρησιμοποιήσουν τον χρόνο που εμείς "αγοράζουμε" (δανειζόμενοι) εκ μέρους τους ώστε να προλάβουν να πουλήσουν τα ομόλογά μας.
(2) Την συνειδητοποίηση εκ μέρους της Γερμανίας ότι, αν θέλουν να κρατήσουν το ευρώ ως έχει, δηλαδή να αποτρέψουν αλυσιδωτές κρίσεις τύπου Αργεντινής εντός της ευρωζώνης, θα πρέπει επί τέλους να κατανοήσουν ότι μία πραγματική οικονομική ενοποίηση, ιδίως μετά από μια παγκόσμια οικονομική κρίση τύπου 1929 ή 2008, απαιτεί ανακύκλωση των πλεονασμάτων - δηλαδή, πολιτική και δημοσιονομική ενοποίηση.
Αν κρίνουμε από τις έως τώρα συμπεριφορές των βορείων εταίρων μας, οδεύουμε ολοταχώς προς το πρώτο σενάριο.»
Κάπως έτσι έχουν εξελιχθεί τα πράγματα. Η Γερμανία έχει βρεθεί σε αδιέξοδο που η ίδια δημιούργησε στον εαυτό της, επικουρούμενη βέβαια από τους δικούς μας φωστήρες, που δεν μπόρεσαν να διανοηθούν μια στάση πληρωμών (τότε που το ΑΕΠ μας ήταν 15% μεγαλύτερο απ’ ότι σήμερα και τα χρέη μας 20% μικρότερα). Η καλύτερη αφήγηση της οικονομικής αποτυχίας και πολιτικής αστοχίας του πρώτου Μνημονίου της χώρας μας δόθηκε από τον Keynes το… 1920. Τότε ήταν που είχε γράψει τις ακόλουθες αράδες:
"... η ανειλικρινής αποδοχή... όρων που ήταν αδύνατον να τηρηθούν..., και τους οποίους δεν είχε σκοπό να τηρήσει, καθιστά την {Ελλάδα} το ίδιο ένοχη με {τους ευρωπαίους εταίρους } οι οποίοι επέβαλαν όρους που δεν είχαν το δικαίωμα να επιβάλουν." (*)
Προφανώς τα παραπάνω δεν είναι ακριβώς τα λόγια του Keynes. Είναι όμως πολύ κοντά. Το μόνο που άλλαξα ήταν εκεί που εκείνος έγραφε {Γερμανία} εγώ έγραψα {Ελλάδα} και αντί για {τους Συμμάχους} που ανέφερε εκείνος, αντικατέστησα τις λέξεις { τους ευρωπαίους εταίρους }. Η ουσία όμως είναι ακριβώς η ίδια: Οι ισχυροί προσέφεραν μια συμφωνία στους αδύναμους υπό όρους που ούτε οι μεν είχαν δικαίωμα να επιβάλουν ούτε οι δε να αποδεχθούν. Συνένοχοι σε μια τέτοια λογικά ατέρμονη συμφωνία, οι ηγέτες μας, Έλληνες και Γερμανοί, έσπρωξαν και τις δύο χώρες μας βαθύτερα στην Κρίση του Ευρώ. Πρόκειται για μια πρωτοφανή πολιτική αποτυχία στα χρονικά της παγκόσμιας ιστορίας (για πληρέστερη παρουσίαση της αποτυχίας αυτής δείτε αυτό το πρόσφατο άρθρο στην ιστοσελίδα του CNN).
Θα μου πείτε, περασμένα-ξεχασμένα. Μακάρι. Να όμως που το ένα λάθος οδηγεί κατ’ ευθείαν στο επόμενο. Σήμερα, αρχές 2012, παρά το γεγονός ότι έχουμε όλα τα στοιχεία, και όλη την εμπειρική γνώση, που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε πως η λογική του Μνημονίου (που περιστρέφεται γύρω από τον άξονα «νέα δάνεια– βαθύτερη λιτότητα») καταποντίστηκε, έχουμε μια κυβέρνηση (εθνικής ενότητας μάλιστα) που έχει στόχο ένα νέο Μνημόνιο.
Μήπως το νέο Μνημόνιο έχει μάθει από τα παθήματα του προηγούμενου; Σε καμία περίπτωση. Η συνταγή είναι η ίδια: Άλλες δεκάδες δις με στόχο την αποπληρωμή προηγούμενων δανείων, υπό τον όρο ακόμα μεγαλύτερης αφαίμαξης της ενεργούς ζήτησης της ελληνικής οικονομίας, και με την κούφια «υπόσχεση» για ανάπτυξη μέσω διαρθρωτικών αλλαγών και ενός στρεβλού, διεφθαρμένου και αναποτελεσματικού ΕΣΠΑ.
Μήπως υπάρχουν νέα επιχειρήματα για να αποδεχθούμε την νέα Μνημονιακή συμφωνία; Ας δούμε ποια επιχειρήματα ακούγονται υπέρ της υπογραφής της: Χωρίς αυτήν, μας λένε,
1. το ελληνικό κράτος θα εξαναγκαστεί σε στάση πληρωμών τον Μάρτιο η οποία θα μας θέσει εκτός του ευρώ
Αυτό είναι! Το εξής ένα επιχείρημα! Δεν υπάρχει άλλο. Προσέξτε πως τα (2) και (3) που είχαμε στην περίπτωση του πρώτου Μνημονίου δεν υπάρχουν πια. Μας τελείωσαν. Κανείς δεν τολμά πλέον να μιλά για μισθούς και για συντάξεις καθώς η γερμανική πλευρά το έχει ξεκαθαρίσει: ό,τι πάρει το ελληνικό κράτος από τούδε και στο εξής θα πρέπει να το χρησιμοποιεί για να αποπληρώνει τους τραπεζίτες, το ΔΝΤ, την ΕΕ και την ΕΚΤ. Τελεία και παύλα. Άρα, η νέα δανειακή συμφωνία προβλέπει δάνεια για την αποπληρωμή δανείων. Μήπως όμως έτσι δοθεί η ευκαιρία στο ελληνικό κράτος να αρχίσει κάποια στιγμή να αποπληρώνει να χρέη του και να ξαναγίνει αξιόπιστο;
Μήπως ισχύει το μέρος (3), βλ. στη αρχή του άρθρου, της λογικής του αρχικού Μνημονίου; Σε καμία των περιπτώσεων! Επ’ ουδενί! Γιατί είμαι τόσο κάθετος; Επειδή αυτό μας λέει ακόμα και το ΔΝΤ. Τι λέει δηλαδή; Ότι για να τιθασευτεί το ελληνικό χρέος, και να μπει η Ελλάδα στην τροχιά της αποπληρωμής των χρεών της, θα πρέπει να ισχύσουν ταυτόχρονα οι εξής προϋποθέσεις: (α) Η οικονομία μας να μπει σε ρυθμούς μεγέθυνσης της τάξης του 2% από το πρώτο εξάμηνο του 2012, (β) ο πληθωρισμός να μην ξεπερνά το 2%, (γ) να πετύχει 100% το κούρεμα (το κατ’ ευφημισμόν γνωστό και ως PSI) και (δ) να εισπράξει το δημόσιο €50 δις από ιδιωτικοποιήσεις. Σε μια οικονομία που αντί να μεγεθύνεται φθίνει με ρυθμό -7%, με το κούρεμα να αποδίδει πολύ λιγότερα στην πράξη από αυτά που θα ανακοινωθούν, με τις ιδιωτικοποιήσεις να αδυνατούν να αποδώσουν όταν οι αξίες όλων των περιουσιακών στοιχείων καταρρέουν, κλπ., τα παραπάνω αποτελούν σενάριο νοσηρής και κακόβουλης φαντασίας.
Οπότε, λοιπόν, μένουμε με το εξής ένα επιχείρημα: Να υπογράψουμε την συμφωνία γιατί αλλιώς θα βρεθούμε εκτός ευρώ. Πόσο όμως στέκει αυτή η απειλή; Έστω ότι έρχεται η 20η Μαρτίου, η μέρα που το δημόσιο πρέπει να καταβάλει €14 δις στους δανειστές του, και η κυβέρνηση ανακοινώνει πως η πληρωμή αυτή αναβάλλεται μέχρι νεοτέρας, έως ότου η Ευρωπαϊκή Ένωση μας παρουσιάσει ένα Σχέδιο Λύσης το οποίο, αντίθετα με τον τραγέλαφο της 27ης Οκτωβρίου, να έχει έστω και μια μικρή ελπίδα να βάλει την χώρα (αλλά και την υπόλοιπη ευρωζώνη, ιδίως την περιφέρεια) σε τροχιά επιστροφής από την κόλαση. Τι θα γίνει τότε; Θα μας διώξουν από το ευρώ;
Κατ’ αρχάς, δεν μπορούν να το κάνουν μέσα από θεσμοθετημένες διαδικασίες. Π.χ. ακόμα και να ψηφίσουν οι υπόλοιποι 17 του eurogroup υπέρ της αποπομπής της Ελλάδας, η απόφαση αυτή δεν έχει καμία νομική ή ουσιαστική σημασία. Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι η ΕΚΤ να δηλώσει πως δεν δέχεται πλέον ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, και του ελληνικού δικαίου, ως εχέγγυα για την χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ασφυξία στις ελληνικές τράπεζες, με σημαντική πιθανότητα να αναγκαστούν να θέτουν όριο αναλήψεων στους αποταμιευτές τους. Μια τέτοια εξέλιξη, λένε πολλοί, θα ανάγκαζε την ελληνική κυβέρνηση να εγκαταλείψει το ευρώ, τυπώνοντας ξανά δραχμές ώστε να τροφοδοτούνται οι τράπεζες. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι πρόκειται και άλλο ένα κενό περιεχομένου επιχείρημα. Τέσσερεις είναι οι λόγοι που δεν στέκει:
Πρώτον, μια τέτοια επιθετική κίνηση της ΕΚΤ θα είχε μεγαλύτερο κόστος για εκείνη, και την Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας, από ότι για την (ήδη ρημαγμένη) ελληνική οικονομία. Από τότε που ξεκίνησε η Κρίση, η φυγή κεφαλαίων από την περιφέρεια προς την Γερμανία και την Ολλανδία έχουν δημιουργήσει (εντός του συστήματος της ΕΚΤ) χρέη των Κεντρικών Τραπεζών της Περιφέρειας προς τις Κεντρικές Τράπεζες των χωρών του πυρήνα της τάξης των €600 δις. Από αυτά, €250 δις έχει λαμβάνειν μόνο η Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας από τις Κεντρικές Τράπεζες της Ελλάδας, Πορτογαλίας, Ισπανίας και Ιρλανδίας. Μια κίνηση αποκλεισμού των ελληνικών τραπεζών από το σύστημα αυτό απειλεί με άμεση κατάρρευση ολόκληρο το σύστημα εσωτερικού δανεισμού της ευρωζώνης.
Δεύτερον, οι ελληνικές τράπεζες έχουν ήδη καταθέσει ό,τι ομόλογα είχαν στην ΕΚΤ και έχουν ήδη λάβει ρευστότητα στην βάση αυτών των χάρτινων τίτλων. Το πουλί, με άλλα λόγια., έχει πετάξει. Τώρα πια, καταθέτουν στην ΕΚΤ ως εχέγγυο ότι «πατσαβούρι» βρουν. Αν πει η ΕΚΤ ότι δεν τα δέχεται αυτά τα «πατσαβούρια», τότε πρέπει να κάνει κάτι αντίστοιχο και για τα «πατσαβούρια» των ιταλικών, των ισπανικών, των πορτογαλικών τραπεζών. Τότε, όμως ευρώ γιοκ.
Τρίτον, η ΕΚΤ γνωρίζει ότι αν η Ελλάδα επιστρέψει στην δραχμή, σε περίπτωση που η παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες μειωθεί απότομα, οι τράπεζές μας θα έχουν ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα (καθώς τα δάνεια που έχουν λάβει είναι σε ευρώ, ενώ η νέα δραχμή που θα λαμβάνουν από την Τράπεζα της Ελλάδας θα χάνει αξία με το δευτερόλεπτο), όπως άλλωστε και οι έλληνες καταθέτες (των οποίων οι καταθέσεις θα απολέσουν εν μία νυκτί τουλάχιστον την μισή τους αξία). Άρα, η ΕΚΤ γνωρίζει ότι, ακόμα κι αν κινηθεί επιθετικά δημιουργώντας ασφυξία στις ελληνικές τράπεζες, η Ελλάδα δεν έχει λόγο να επιστρέψει στην δραχμή.
Τέταρτον, ό,τι και να λένε, δεν έχει δημιουργηθεί κανένας μηχανισμός που θα σταματήσει την αποδιάρθρωση του ευρώ μετά την αποχώρηση της Ελλάδας από αυτό. Κανένας. Σε μερικές μέρες, μετά από μια τέτοια κίνηση της ΕΚΤ, η ίδια η Γερμανία θα βάλει μπροστά το σχέδιο του Νέου Μάρκου, καθώς το κόστος στήριξης της εναπομείνασας ευρωζώνης θα ανέλθει στα πολλά τρις.
Καταλήγουμε λοιπόν στο απλούστατο συμπέρασμα ότι η υπογραφή από την Ελλάδα του νέου πακέτου Μνημονίου 2 – PSI στερείται οποιασδήποτε λογικής. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα στους πολιτικούς μας, και ιδίως στον κ. Σαμαρά ο οποίος, υποτίθεται, απέρριψε την λογική του πρώτου Μνημονίου: Πώς θα το υπογράψετε; Πάλι θα αποφύγετε να το διαβάσετε σε μια ύστατη προσπάθεια να προσποιηθείτε ότι, δεν μπορεί, κάποια λογική θα έχει;
Και για να μην νομίζετε ότι την πιο πάνω ανάλυση την ενστερνιζόμαστε μόνο κάποιοι περίεργοι «εγχώριοι», επιτρέψτε μου να κλείσω με ένα απόσπασμα από πρόσφατο άρθρο του ανταποκριτή των Financial Times στην Washington, Alan Beattie:
«Μια φτωχή χώρα της περιφέρειας ενθαρρύνθηκε να γίνει μέλος μιας κακοσχεδιασμένης νομισματικής ένωσης των πλούσιων χωρών οι οποίες κυριαρχούσαν σε αυτήν. Αυτές οι χώρες, αφού επέβαλαν κανόνες δανεισμού για τους συμμετέχοντες στην νομισματική τους ένωση, ήταν οι πρώτες που τους παραβίασαν. Και το έκαναν χωρίς να υποστούν καμία συνέπεια. Λόγω εφησυχασμού και αναποτελεσματικών κανόνων στις χρηματαγορές, και δεδομένης της έλλειψης επενδυτικών ευκαιριών στις αργοκίνητες οικονομίες τους, ενθάρρυναν τις τράπεζές τους να δανείζουν χωρίς μέτρο στην χώρα αυτή. Κι όταν αυτά τα δάνεια «έσκασαν», οι κυβερνήσεις των πλούσιων κρατών έτρεξαν να διασώσουν τις τράπεζές τους φορτώνοντας με νέα δάνεια την ελλειμματική κυβέρνηση της περιφέρειας. Αργότερα απαίτησαν και την τοποθέτηση τοποτηρητή στην χώρα αυτή με νομική ισχύ να προβαίνει σε κατασχέσεις φόρων από τους πολίτες της.»
Το ερώτημα, επαναλαμβάνω, είναι: Οι βουλευτές που θα κληθούν να ψηφίσουν αυτή την νέα Συνθήκη των Βερσαλλιών, για δεύτερη φορά σε δύο χρόνια, με τι ψυχολογικό τέχνασμα θα πείσουν τον εαυτό τους ότι υπερψηφίζοντάς την κάνουν καλό στον τόπο; Πάλι θα αποφύγουν να την διαβάσουν;
(*) “Dr. Melchior: A Defeated Enemy” στα Two Memoirs του John Maynard Keynes (1949), όπως αυτά ανατυπώθηκαν στο Collected Writings, Vol. X: Essays in Biography, σελ. 428. Την παραπομπή αυτή την είχα χρησιμοποιήσει στις 20 Μαΐου του 2010 σε άρθρο με τίτλο «Ο Θυμός της Γερμανίας».
http://platanum.blogspot.com/
